Brak wyniku to też wynik!

Od dwóch tygodni przygotowuję się do egzaminu z zakresu psychologii różnic indywidualnych, której przedmiotem badań są zachowania i charakterystyki psychologiczne, odznaczające się względną stałością jak na przykład inteligencja, osobowość, zdolności specjalne czy temperament. Brzmi dumnie i nawet ciekawie. Niestety w praktyce okazało się, że trudno tę dziedzinę psychologii traktować poważnie.

W ramach nauki do wspomnianego egzaminu zostałam zmuszona do zapoznania się z wynikami kilkudziesięciu eksperymentów, z których wynika tylko tyle, że ich wyniki sobie wzajemnie przeczą. Na przykład, studiując wykład numer trzy, dowiedziałam się, że L. ustalił na podstawie wyników swojego eksperymentu, że ekstrawertycy przeszukują szybciej pamięć krótkotrwałą, natomiast N. doszedł do przeciwnych wniosków. Można to podsumować jako: 1-1= 0 – czyli raczej niewiele wniosło to do mojego stanu wiedzy. Muszę jednak przyznać, że sytuacje, w których mamy do czynienia ze sprzecznymi wynikami badań mogą przynajmniej skłonić do refleksji nad wieloma aspektami poruszanego problemu. Trudno jest mi natomiast znaleźć uzasadnienie dla wielostronicowych dywagacji na temat wyników badań, w których uzyskane korelacja plasuję się na poziomie na przykład 0,19 (w gwoli ścisłości dodam, że w ramach zajęć ze statystyki uczono mnie, że o istnieniu jakiejkolwiek korelacji może zacząć mówić, gdy wartość bezwzględnego współczynnika korelacji wynosi co najmniej 0,3). Świetnym przykładem tego typu osiągnięcia są podane przez doktora X wnioski wyciągnięte przez A. i H. w ramach ich metaanalizy nad związkami między inteligencją a osobowością w ujęciu Teorii Wielkiej Piątki. Nie będę ich tu przytaczać. Wspomnę tylko, że zostały one wyprowadzone na podstawie korelacji rzędu -0,15 i 0,08! Porównywalne wrażenie zrobiło na mnie również to, że Panu de V. udało się wprowadzić do literatury fachowej swój własny efekt, tzw. efekt skrzypiącego koła, mimo że dla jego podparcia może się on poszczycić, liczącą sobie dziewięć osób, grupą badawczą.

Zastanawiam się, co jest przyczyną tego, że różnice indywidualne, będące z założenia eksperymentalną dziedziną psychologii, zdają się jedynie generować coraz to większą ilość pytań i pozostawiać je praktycznie bez odpowiedzi. Kolejne eksperymenty albo wzajemnie sobie przeczą, albo mają żenująco niskie wyniki korelacji. Być może przyczyna tkwi gdzieś w samej metodologii przeprowadzanych badań. Istnieje też możliwość, że zawodzi dobór grupy badawczej, zarówno pod względem jej wielkości jak reprezentatywności. W końcu każdy badacz wie, że najtańszy i najposłuszniejszy szczur laboratoryjny to student. Poza tym każdy badacz musi jeść, a żeby jeść musi publikować...

Nic nie wskazuje na to, abym miała być tą osobą, które znajdzie odpowiedź na fundamentalne pytanie o sedno problemu tkwiącego w podstawowych założeniach Różnic Indywidualnych i właśnie z tego powodu życzyłabym sobie, coby przestała mnie już boleć głowa od tego przeintelektualizowanie i przeuczenia!

Sen

Wczorajszej nocy miałam swój pierwszy sen w języku migowym! Dla takich chwil warto wiele znieść ;P.

Limes

Dochodzę do wniosku, że w zasadzie psychologia nie różni się wiele od matematyki. I tu i tu człowiek ma do czynienia z nieskończoną liczbą danych, które musi umieć dostrzec, zinterpretować i ustalić, jak wygląda siatka powiązań między nimi. Mówi się, że psycholog powinien charakteryzować się przede wszystkim wysokim poziomem empatii. Trudno się z tym nie zgodzić. Jednak należy się chyba zastanowić, czy umiejętność odczytywania i interpretowania najrozmaitszych ludzkich emocji wystarczy, aby zrozumieć dlaczego na przykład Kain zabił Abla? Z mojego punktu widzenia kluczową rolę odgrywa tu jednak to, iloma zmiennymi nieszczęsny człowiek/psycholog jest w stanie operować naraz. Wyobraźmy sobie sytuację, w której Jaś zakochał się w Gosi, Gosia w Karolku a Karolek w bracie Gosi Grzesiu. Karolek sypia z Gosią, ponieważ chce być bliżej Grzesia, za co nienawidzi go Jaś. Grześ z kolei od lat potajemnie kocha się w cioci Jasia – Pani Kasi i przesiaduje godzinami w domu Jasia, żeby ją podglądać. Skutkuje to tym, że Karolek zaczyna nienawidzić Jasia, myśląc, że odebrał mu on Grzesia itp. Brzmi skomplikowanie, a mamy tu do czynienia jedynie z czterema zmiennymi „ludzkimi”. Do tego musimy dodać oczywiście wszystko to, co wiemy o traumatycznych doświadczeniach z dzieciństwa naszych bohaterów (w końcu Gosia była wykorzystywana przez wujka Staszka, ciotecznego brata Karolka a zarazem męża stryjenki Jasia), mowie ciała, relacjach ze znaczącymi innymi i tak dalej, i tak dalej. Nigdy, nawet przy pomocy najzgrabniejszej i najpowabniejszej teorii psychologicznej, nie będziemy w stanie w pełni zrozumieć, jakie pobudki kierują zachowaniem Gosi, Jasia, Grzesia czy Iksińskiego w najróżniejszych życiowych sytuacjach, ponieważ najzwyczajniej w świecie nasze mózgi nie zostały stworzone do obróbki tak ogromnej ilości danych. Nurtuje mnie w tym wszystkim tylko jedno pytanie, czy tych informacji jest po prostu tylko za dużo, aby nasz umysł był w stanie je przetworzyć, czy może z punktu widzenia Obiektywnego Obserwatora (o ile w ogóle dopuścimy jego istnienie) jest ich nieskończenie wiele, jak na przykład liczb?

...

Zniesmaczona i wykończona dzisiejszym egzaminem postanowiłam się nie poddawać i w imię najwyższych idei kontynuować masochistyczne zgłębianie psychologicznych mądrości. Z kart podręcznika do psychopatologii napisanego przez profesor C. dowiedziałam się, iż LSD jest substancją, którą można wykorzystać w celu samoleczenia – uzyskania lepszego wglądu we własne doświadczenie.

Cóż. Nie jestem farmaceutą...

i najwyraźniej nie jestem w tym odosobniona.

Psychodynamiczna narośl umysłowa

Przygotowując się do egzaminu z przedmiotu o wdzięcznej nazwie Osobowość doszłam do wniosku, że mój sposób myślenia jest niepokojąco zafiksowany na ideach psychodynamicznych (niewtajemniczonym wyjaśniam, podejście psychodynamiczne odrzuciło dwa z czterech podstawowych freudowskich założenia o kompleksie Edypa i centralnej w rozwoju osobowości roli popędów seksualnego i agresywnego, akceptując jedynie założenia dotyczące doniosłej roli procesów nieświadomych oraz konfliktów i sposobów bronienia się przed nimi). Pojęcia takie jak nieświadomość, mechanizm obronny czy neurotyzm funkcjonują w moim umyśle od lat i używam ich do opisywania zastanej rzeczywistości w sposób odruchowy. Do tej pory ich istnienie było dla mnie niemalże tak oczywiste, jak to że Ziemia kręci się wokół Słońca. Do głowy mi nie przyszło, że tak właściwie są to tylko typowe konstrukty teoretyczne przy pomocy, których można w zgrabny sposób opisać jakiś fragment obserwowanej rzeczywistości i to wszystko! Studiując kolejne modyfikacje teorii Freuda, czy też z zupełnie odmienne podejścia do problemu osobowości tworzone z perspektywy psychologii behawioralnej, humanistycznej czy poznawczej złapałam się na tym, że traktuję je wszystkie jak plejadę dziwolągów, niemających nic wspólnego z rzeczywistością. Prawdopodobnie było to związane z tym, że paradoksalnie (biorąc pod uwagę moją miłość do myślenia psychodynamicznego) przez lata opowiadałam się za empiryzmem w nauce, wychodząc z założenia, że rzeczywistości nie da się poznać za pomocą samego umysłu.

Uratował mnie Jung. Zapoznając się jego ideą archetypów (najbardziej pierwotnych form danych rzeczy, podobne u wszystkich ludzi, związane z uniwersalnymi tematami dobra i zła, płci, narodzin i śmierci, silnie nacechowanych emocjami i ujawniających się głównie w fantazjach, wolnych skojarzeniach, snach i objawach psychotycznych) poczułam, że po raz pierwszy od wielu lat jestem w stanie zaakceptować całą sobą jakiś nowy pomysł na opisanie zastanej rzeczywistości.

Doktor Tomasz Cz. tłumaczył nam na konwersatoriach z osobowości, że jednym z głównych zadań współczesnej psychologii jest to, aby przedstawiciel poszczególnych orientacji nauczyli się ze sobą rozmawiać i znaleźli wspólny metajęzyk, pozwalający spojrzeć na pacjenta/klienta szerzej, z wielu różnych perspektyw. Nasuwa się, więc pytania, czy jako młody psycholog/pedagog powinnam dążyć do myślenia w pełni relatywistycznego w myśl ulicznej mądrości zależy jak leży, czy może lepiej twardo opowiedzieć się za jakąś ideą, by móc prowadzić dyskusje z góry upatrzonej pozycji?